تحریک الکتریکی مغز (tDCS) چیست؟
روش تحریک الکتریکی مغز با جریان مستقیم یا tDCS (transcranial Direct Current Stimulation) یک تکنیک غیرتهاجمی در حوزه نورومدولاسیون است که با استفاده از جریان الکتریکی بسیار ضعیف، فعالیت‌های نورونی در مغز را تنظیم می‌کند.
در این روش، الکترودهایی روی پوست سر قرار می‌گیرند که جریان الکتریکی خفیفی (معمولاً بین 1 تا 2 میلی‌آمپر) را از یک ناحیه مغزی عبور می‌دهند. این جریان باعث تغییر در آستانه تحریک نورون‌ها شده و الگوی فعالیت مغز را تقویت یا کاهش می‌دهد.
درمان قطعی بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان با دکتر فریدی
به دنبال درمان adhd یا بیش فعالی در کودکان و نوجوانان و بزرکسالان هستید. جهت مشاوره رایگان با دکتر فریدی با ما تماس بگیرید و یا به برگه مربوطه مراجعه نمایید تا پاسخ پرسش خود را بیابید.
tDCS از نظر فنی با سایر روشهای تحریک مغزی مثل TMS (تحریک مغناطیسی مغز) متفاوت است؛ زیرا جریان آن مداوم، ضعیف، و کاملاً بدون درد است.
چگونه tDCS مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
تحریک الکتریکی مغز با tDCS معمولاً با هدف افزایش تحریکپذیری قشر مغز (anodal stimulation) یا کاهش فعالیت بیش‌ازحد یک ناحیه (cathodal stimulation) انجام میشود.
به زبان ساده، این روش کمک می‌کند که مغز بهتر تنظیم شود و عملکردی نزدیک‌تر به حالت نرمال پیدا کند.
کاربردهای درمانی tDCS در اختلالات روانی و عصبی
tDCS برای درمان افسردگی
یکی از پرکاربردترین حوزه‌های درمان با tDCS، افسردگی مقاوم به دارو است. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که تحریک قشر پیش‌پیشانی چپ می‌تواند در کاهش علائم افسردگی، بهبود خلق و خو، و افزایش انگیزه مؤثر باشد.
برتری مهم tDCS در این است که:
- عوارض جانبی آن به مراتب کمتر از داروهای ضدافسردگی است
- قابل استفاده برای افرادی است که نسبت به دارو واکنش منفی دارند
- در ترکیب با روان‌درمانی اثربخشی بالاتری دارد
درمان اختلال نقص توجه یا بیش فعالی با تحریک الکتریکی مغز
درمان ADHD با tDCS یکی از حوزه‌های در حال رشد در روان‌پزشکی کودکان و بزرگسالان است. تحقیقات نشان داده‌اند که تحریک ناحیه DLPFC در مغز می‌تواند منجر به:
- افزایش تمرکز و توجه
- کاهش تکانش‌گری و بیش‌فعالی
- بهبود عملکرد اجرایی مغز
در مقایسه با روش‌هایی مانند نوروفیدبک یا داروهای محرک مثل ریتالین، tDCS روشی بی‌خطرتر، ساده‌تر و پایدارتر محسوب میشود.
درمان بیش فعالی با تحریک الکتریکی مغز
کمک به بهبود شناخت، حافظه و یادگیری
یکی دیگر از کاربردهای جذاب tDCS، استفاده در افزایش کارایی شناختی است. در پژوهش‌های اخیر، استفاده از تحریک الکتریکی برای بهبود:
- حافظه کاری (Working Memory)
- سرعت پردازش اطلاعات
- یادگیری زبان دوم یا مهارت‌های جدید
تأثیرگذار بوده است. این ویژگی tDCS را به ابزاری کاربردی برای دانش‌آموزان، کارمندان پرمشغله و حتی سالمندان تبدیل کرده است.
کاربرد tDCS در توانبخشی و اضطراب
نقش tDCS در توانبخشی پس از سکته مغزی
در بیماران دچار سکته مغزی، بازتوانی مغز یکی از مهم‌ترین چالش‌هاست. استفاده از tDCS بر نواحی حرکتی یا زبانی مغز باعث:
- افزایش سرعت بهبود حرکت اندام‌ها
- کاهش اسپاستیسیته (سفتی عضلات)
- بهبود گفتار در اختلالات زبان (آفازیا)
میشود. این روش در کلینیک‌های توانبخشی عصبی در کنار فیزیوتراپی و کاردرمانی به‌کار گرفته میشود و نتایج امیدوارکننده‌ای دارد.
کاهش اضطراب، استرس و اختلال وسواس فکری (OCD)
مطالعات اولیه نشان می‌دهند که tDCS می‌تواند به تنظیم نواحی درگیر در اضطراب، استرس و وسواس کمک کند. تحریک ناحیه‌ای خاص در قشر پیش‌پیشانی راست مغز منجر به:
- کاهش افکار مزاحم و ناخواسته
- کاهش ولتاژ احساسی در شرایط پرتنش
- بهبود آرامش ذهنی و خواب شبانه
میشود. هرچند در این حوزه هنوز پژوهش‌های بیشتری مورد نیاز است، اما نتایج اولیه دلگرم‌کننده‌اند.
نقش tDCS در توانبخشی پس از سکته مغزی
خطرات و عوارض جانبی درمان با تحریک الکتریکی مغز
تا کنون هیچ گونه خطری در مورد استفاده از این روش گزارش نشده است. اما از آنجایی که tDCS یک روش تحریک است اقدامات احتیاطی باید رعایت شود. از جمله استفاده از پروتکل صحیح و اجرای درست آن و همچنین توصیه به احتیاط بیشتر در افراد مستعد ابتلا به تشنج از قبیل صرع.
مواردی جزئی از عوارض جانبی نیز که می تواند حین تحریک در فرد ایجاد شود وجود دارد. این عوارض عبارتند از: سوزش پوست، پدیده Phosphene در شروع تحریک، تهوع، سردرد، سرپیجه و خارش در زیر الکترود. در یک مطالعه اخیر که یک پروتکل بر روی 500 نفر اجرا شد تنها یک تحریک پوستی خفیف و یک Phosphene به عنوان عوارض جانبی گزارش شد.
در تحریک مغزی بیشتر واژه tDCS به گوش میخورد. در حالی که این تنها یکی از مدلهای تحریک مغز است. روشهای دیگر عبارتند از:
✔tDCS
✔tPCS
✔tRNS
✔tACS
در tDCS از جریان مستقیم امیلی آمپر، تغییراتی در مغز القا میشود. از این روش در تغییر سطح تحریک پذیری مغز از طریق تاثیر بر قطبیت غشای سلول استفاده میشود.
تحریک الکتریکی فراجمجمه‌ای مستقیم(tDCS) بامیدان DC در شدت جریان‌های حدود ۱میلی آمپر تغییرات بلند مدتی را در مغز القا می‌کند. از این روش در تغییر سطح تحریکپذیری مغز از طریق تاثیر بر قطبیت غشای سلول استفاده میشود.
تحریک کاتدی باعث هایپرپلاریزه شدن و تحریک آندی باعث دپلاریزه شدن پتانسیل آرامش غشا میشود. ماندگاری و تاثیراین روش بستگی به قطبیت، مدت زمان و شدت تحریک دارد. البته گستره‌ای از دیگر عوامل بر نتایج tDCS تاثیرگذار است.
به عنوان مثال مصرف انواع داروهای اعصاب ممکن است باعث تقویت تاثیر tDCS یا حتی معکوس کردن نتیجه آن شود.
روشهای tACS و tRNS برای مداخله در نوسانات نورنی در حال رویداد، استفاده می‌شوند و در صورت استفاده از آنها با پارامترهایی مشخص، می‌توانند بر انعطاف پذیری عصبی تاثیرگذار باشند. اثربخشی این روشها در درمان انواع اختلالات خلقی مثل افسردگی، اضطراب، وزوز گوش و … به اثبات رسیده است.
مزایا و معایب استفاده از تحریک الکتریکی مغز (tDCS)
مزایای تحریک الکتریکی مغز
- ✅ غیرتهاجمی و بدون درد: نیاز به جراحی یا دارو ندارد و جریان بسیار خفیف است.
- ✅ قابل استفاده در منزل: با دستگاه‌های خانگی استاندارد و ایمن (با راهنمایی پزشک).
- ✅ افزایش انعطاف‌پذیری عصبی: کمک به یادگیری، تمرکز، و بازیابی عملکرد مغز.
- ✅ اثربخشی در شرایط مقاوم به درمان: مخصوصاً افسردگی و ADHD.
- ✅ هزینه کمتر در بلندمدت: نسبت به دارو یا جلسات روان‌درمانی مداوم.
معایب و محدودیت‌های تحریک الکتریکی مغز
- ⚠️ نتایج تدریجی: نیاز به چندین جلسه برای مشاهده تغییرات.
- ⚠️ پاسخ‌دهی متغیر در افراد مختلف: همه افراد پاسخ یکسانی نمی‌گیرند.
- ⚠️ خطر استفاده ناصحیح در خانه: در صورت عدم آگاهی یا استفاده نادرست.
- ⚠️ عوارض جانبی خفیف: مانند سوزش پوست، سردرد، یا خواب‌آلودگی خفیف.
مزایا و معایب tDCS
نکات ایمنی مهم قبل از استفاده از تحریک الکتریکی مغز tDCS
- افراد مبتلا به صرع یا بیماری‌های قلبی نباید بدون نظر پزشک از tDCS استفاده کنند.
- استفاده از tDCS برای زنان باردار هنوز به‌طور کامل مطالعه نشده است و بهتر است با احتیاط انجام شود.
- تنظیم شدت جریان و محل قرارگیری الکترودها باید توسط متخصص مغز و اعصاب یا نوروتراپیست انجام شود.
- هرگز از دستگاه‌های ناشناس یا بدون تأیید علمی استفاده نکنید، به‌ویژه در محیط خانگی.
آیا tDCS یک انقلاب در درمان‌های مغزی است؟
روش tDCS با ورود به حوزه‌های درمانی مانند افسردگی، اضطراب، ADHD، توانبخشی پس از سکته مغزی و تقویت شناخت، راهی نوین برای تنظیم عملکرد مغز بدون دارو ارائه می‌دهد.
این روش، نه‌تنها ایمن، اقتصادی و ساده است، بلکه با پشتوانه علمی رو به رشد، در حال تبدیل شدن به بخشی از آینده درمان‌های نورولوژیک است.
البته، tDCS یک روش مکمل است و نه جایگزینی کامل. بنابراین باید در قالب پروتکل‌های پزشکی دقیق و تحت‌نظر متخصصین استفاده شود تا بیشترین بهره‌وری و ایمنی حاصل شود.
آدرس مطب: تهران – سعادت آباد – چهارراه شهرداری – خیابان سرو غربی – خیابان صدف – پلاک 15 – برج هرمزان – طبقه 10 – واحد 37 – مرکز مشاوره مهرانا
09014020479
02128428890
کانال تلگرام: https://t.me/drfarnazfaridi
اینستاگرام: https://www.instagram.com/dr.farnazfaridi