بیش‌فعالی تکانشی چیست؟
بیش‌فعالی تکانشی یکی از زیرگونه‌های اصلی اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) است که در آن، علائم رفتاری پرتحرکی و تکانشگری بیشتر از بی‌توجهی بروز می‌کنند. افراد مبتلا به این نوع از ADHD معمولاً بدون فکر کردن، واکنش نشان می‌دهند، فعالیت بیش از حد دارند و در کنترل رفتارهای ناگهانی دچار مشکل هستند.
درمان قطعی بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان با دکتر فریدی
به دنبال درمان adhd یا بیش فعالی در کودکان و نوجوانان و بزرکسالان هستید. جهت مشاوره رایگان با دکتر فریدی با ما تماس بگیرید و یا به برگه مربوطه مراجعه نمایید تا پاسخ پرسش خود را بیابید.
این اختلال ناشی از تفاوت در عملکرد مغز، به‌ویژه در نواحی مربوط به خودکنترلی و برنامه‌ریزی رفتاری است. مغز این افراد سیگنال‌های عصبی را به‌گونه‌ای متفاوت پردازش می‌کند که منجر به رفتارهای پرخطر یا ناپایدار می‌شود.
علائم ADHD بیش‌فعالی تکانشگری
افراد مبتلا به ADHD نوع بیشفعال-تکانشی معمولاً نشانه‌های زیر را از خود بروز می‌دهند:
- بی‌قراری مداوم؛ ناتوانی در نشستن در یک جا برای مدت طولانی
- صحبت کردن زیاد و قطع کردن صحبت دیگران
- پاسخ دادن قبل از شنیدن کامل سؤال
- ناتوانی در نوبت گرفتن در فعالیت‌های گروهی
- انجام کارهای خطرناک بدون فکر کردن به عواقب آن
این علائم از سنین پایین آغاز می‌شوند و در صورت عدم مداخله، ممکن است تا بزرگسالی ادامه داشته باشند.
چه تفاوتی با سایر انواع بیش فعالی دارد؟
اختلال ADHD در سه نوع طبقه‌بندی می‌شود: نوع بی‌توجه، نوع بیشفعال-تکانشی، و نوع ترکیبی. در نوع بیشفعال-تکانشی، بر خلاف نوع بی‌توجه، تمرکز روی علائم پرتحرکی و رفتارهای ناگهانی است.
افراد دارای نوع بی‌توجه (Inattentive) بیشتر با فراموش‌کاری، بی‌نظمی و دشواری در تمرکز مواجه‌اند، در حالی که در نوع تکانشی، مشکل در خودکنترلی و هیجان‌زدگی آشکارتر است. نوع ترکیبی نیز ترکیبی از علائم هر دو نوع را دارد.
علت بیش فعالی تکانشی چیست؟
علت دقیق بروز بیش‌فعالی تکانشی هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی و محیطی در بروز این اختلال نقش دارند. برخی از مهم‌ترین دلایل عبارت‌اند از:
- ژنتیک: ADHD اغلب در خانواده‌ها دیده می‌شود و احتمال ابتلا در فرزندان والدینی که خود مبتلا بوده‌اند بیشتر است.
- عملکرد مغز: نواحی خاصی از مغز مانند لوب پیش‌پیشانی که مسئول خودکنترلی است، در افراد ADHD ممکن است کم‌فعال یا ساختاری متفاوت داشته باشد.
- عدم تعادل شیمیایی: دوپامین و نوراپی‌نفرین، دو ناقل عصبی کلیدی، ممکن است در مغز افراد ADHD به‌درستی عمل نکنند.
- عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض دود سیگار در دوران جنینی، زایمان زودرس، وزن پایین هنگام تولد یا سبک‌های تربیتی ناسازگار نیز ممکن است ریسک را افزایش دهند.
بیش فعالی تکانشی چه تأثیری بر کار، مدرسه و روابط اجتماعی بیمار دارد؟
بیش‌فعالی تکانشی می‌تواند به‌شدت بر کیفیت زندگی فرد در حوزه‌های مختلف تأثیر بگذارد. از جمله این پیامدها:
محیط مدرسه:
دانش‌آموزان مبتلا به ADHD ممکن است در کلاس متمرکز نباشند، مرتب حرف معلم را قطع کنند یا از جای خود بلند شوند. این رفتارها باعث تداخل در یادگیری و تعامل منفی با معلمان و هم‌کلاسی‌ها می‌شود.
محیط کار:
بزرگسالان ممکن است دچار دشواری در انجام وظایف منظم، به تعویق انداختن کارها، نداشتن ثبات شغلی یا ایجاد تعارض با همکاران شوند.
روابط اجتماعی:
به علت ناتوانی در کنترل تکانه‌ها و عدم رعایت نوبت یا احترام به مرزهای شخصی، روابط دوستی و خانوادگی اغلب دچار تنش می‌شوند.
روش‌های تشخیص بیش فعالی تکانشی
تشخیص دقیق ADHD نوع بیشفعال-تکانشی نیازمند ارزیابی جامع از سوی متخصص سلامت روان است. مراحل رایج تشخیص شامل موارد زیر است:
- معیارهای DSM-5: این معیارها از سوی انجمن روان‌پزشکی آمریکا تعریف شده‌اند و پایه‌گذار تشخیص بالینی دقیق‌اند.
- مصاحبه بالینی: روان‌شناس یا روان‌پزشک با والدین، معلمان و خود فرد گفت‌وگو کرده و اطلاعات رفتاری جمع‌آوری می‌کند.
- چک‌لیست‌ها و مقیاس‌های استاندارد: ابزارهایی مانند Vanderbilt یا Conners برای سنجش شدت علائم استفاده می‌شوند.
- ارزیابی‌های رفتاری در محیط‌های مختلف: بررسی رفتار فرد در خانه، مدرسه یا محل کار برای تأیید همیشگی بودن علائم.
روش‌های مدیریت علائم بیش فعالی تکانشی
مدیریت علائم ADHD بیشفعال-تکانشی نیازمند ترکیبی از راهکارهای ساختاری، رفتاری و خانوادگی است. راهکارهای زیر میتوانند به کاهش تکانشگری و افزایش تمرکز کمک کنند:
- ساختاردهی محیط: استفاده از برنامه‌های روزانه منظم، زمان‌بندی مشخص برای فعالیت‌ها و کاهش محرک‌های مزاحم در اطراف.
- آموزش مهارت‌های خودتنظیمی: یادگیری تکنیک‌هایی مانند توقف و فکر کردن پیش از واکنش، تنفس عمیق و مدیتیشن کودکانه.
- حمایت خانواده: آموزش والدین برای استفاده از تقویت مثبت، تعیین قوانین شفاف و جلوگیری از واکنش‌های خشمگین.
- مدرسه‌محور: همکاری معلمان برای تعیین صندلی مناسب، ارائه بازخورد فوری و کاهش زمان‌های انتظار.
گزینه‌های درمانی بیش فعالی تکانشی
درمان بیش فعالی معمولاً چندوجهی است و بسته به شدت علائم، سن فرد و شرایط محیطی متفاوت است. رایج‌ترین گزینه‌های درمان عبارت‌اند از:
دارودرمانی:
محرک‌ها مانند ریتالین (متیل‌فنیدیت) و آدرال از رایج‌ترین داروهایی هستند که باعث افزایش تمرکز و کاهش تکانشگری می‌شوند. داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین نیز در برخی موارد تجویز می‌شوند.
رفتاردرمانی:
در این روش، فرد یاد می‌گیرد که چگونه رفتارهای ناپایدار را شناسایی کرده و آن‌ها را با رفتارهای مناسب جایگزین کند. تقویت مثبت، قراردادهای رفتاری و سیستم پاداش در این دسته قرار دارند.
درمان شناختی-رفتاری (CBT):
در این نوع درمان، فرد با کمک روان‌شناس به بررسی افکار و هیجانات مخرب خود پرداخته و راه‌های مقابله با آن‌ها را تمرین می‌کند.
حمایت خانواده و مشاوره:
مشاوره خانوادگی می‌تواند به والدین در درک بهتر اختلال و ایجاد محیطی حمایت‌گر کمک کند. همچنین مشاوره‌های گروهی نیز برای افزایش تعامل اجتماعی فرد مفیدند.
آیا بیش‌فعالی تکانشی با افزایش سن برطرف می‌شود؟
برخی از علائم ممکن است با افزایش سن کاهش یابند، اما در بسیاری از افراد، به‌ویژه در صورت عدم درمان، برخی رفتارها تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند.
آیا رژیم غذایی بر علائم ADHD تأثیر دارد؟
برخی مطالعات نشان دادهاند که حذف رنگهای مصنوعی و افزودنیها یا مصرف اسیدهای چرب امگا-3 ممکن است به کاهش علائم کمک کند، ولی نباید بهتنهایی جایگزین درمان دارویی یا رواندرمانی شود.
آیا افراد بیشفعال-تکانشی میتوانند در محیط کار موفق شوند؟
بله، در صورتی که استراتژیهای مناسب برای مدیریت استرس، زمان و تمرکز استفاده شود، این افراد میتوانند عملکرد موفقی در مشاغل خلاقانه، پویا و متنوع داشته باشند.
بدون دیدگاه